Νέα από το Σύμπλευσις

Το παιχνίδι είναι μία φυσική διαδικασία που βοηθά σημαντικά στην ανάπτυξη του παιδιού. Η σχέση παιχνιδιού με παιδί είναι αμφίδρομη, αφού όσο το παιδί παίζει και κατακτά δεξιότητες βελτιώνεται και το παιχνίδι του. Το παιχνίδι είναι το μέσο αλληλεπίδρασης του παιδιού με τους συνομηλίκους, με αποτέλεσμα να ευνοεί τις κοινωνικές δεξιότητες του παιδιού, τη διαμόρφωση φιλίας και τη συντήρηση αυτής. Επιπλέον, το παιδί αναπτύσσεται γνωστικά και συναισθηματικά μέσα από το παιχνίδι. Τα παιχνίδια είναι το μέσο για τη κατάκτηση δεξιοτήτων που θα φανούν χρήσιμες στο παιδί για τη πορεία της ζωής τους, σε σχέση με την αίσθηση του εαυτού και τη δημιουργία ταυτότητας.

Πέρα από τις δεξιότητες που κατακτά το παιδί ανά κατηγορία παιχνιδιού όπως θα δούμε παρακάτω, το παιχνίδι έχει άμεση σύνδεση και με την ομαλή αναπτυξιακή πορεία, σωματικά, κινητικά, γνωστικά και κοινωνικά. Αυτό σημαίνει πως το παιχνίδι δεν αποτελεί μόνο το μέσο κατάκτησης δεξιοτήτων στα παιδιά, αλλά ανάλογα με τον τρόπο που παίζει ένα παιδί αξιολογείται και η πορεία της ανάπτυξής του. Αυτό σημαίνει πως ανάλογα τη χρονολογική ηλικία το παιδί χρειάζεται να έχει κατακτήσει συγκεκριμένα είδη παιχνιδιού, όπως το συμβολικό παιχνίδι, το δυαδικό παιχνίδι (παιχνίδι με δύο άτομα) και το λειτουργικό παιχνίδι (να μπορεί δηλαδή το παιδί να παίζει κατάλληλα).

Οι τρείς βασικές κατηγορίες παιχνιδιών που θα αναλυθούν παρακάτω είναι τα εξής:

1. το ελεύθερο παιχνίδι – σε αυτό το παιχνίδι συμπεριλαμβάνεται το κατασκευαστικό και συμβολικό παιχνίδι,

2. το οργανωμένο παιχνίδι (αφορά τα παιχνίδια με κανόνες) και περιλαμβάνει τα επιτραπέζια και τα κινητικά παιχνίδια και

3. το παιχνίδι φαντασίας ή ρόλων.

Ελεύθερο Παιχνίδι (κατασκευαστικό - συμβολικό)

Το ελεύθερο παιχνίδι είναι το εργαλείο μάθησης δεξιοτήτων για τα αρχικά στάδια ανάπτυξης του παιδιού από τη γέννηση του μέχρι και τα οκτώ έτη. Το ελεύθερο παιχνίδι είναι το παιχνίδι που περιλαμβάνει οποιοδήποτε υλικό μπορεί να χρησιμοποιήσει το παιδί για να παίξει. Σε αυτό συμπεριλαμβάνονται το κατασκευαστικό και το συμβολικό παιχνίδι. Δηλαδή για το κατασκευαστικό παιχνίδι δίνονται στο παιδί τουβλάκια, lego ή όποιο υλικό είναι χρήσιμο για να κατασκευάσει κάτι. Για το συμβολικό παιχνίδι δίνονται στο παιδί υλικά που έχουν σχέση με τη καθημερινή ζωή, όπως κούκλες, κουκλάκια, φιγούρες ζώων, μαγειρικά σκεύη, αυτοκινητάκια και γενικά αντικείμενα που προσομοιάζουν στις καθημερινές σκηνές και ερεθίσματα που εκτίθεται το παιδί, όπως κινητό παιχνίδι, ταμειακή μηχανή, μωρό με καροτσάκι κ.α..

Το ελεύθερο παιχνίδι μπορεί να είναι μοναχικό για τις μικρότερες ηλικίες μέχρι και τα τρία έτη, αλλά μπορεί να γίνει συνεργατικό και από αυτό το παιδί κερδίζει πληθώρα δεξιοτήτων. Εάν το παιχνίδι περιλαμβάνει τη κατασκευή έργων ενισχύονται δεξιότητες όπως η αδρή και λεπτή κινητικότητα, καθώς και η εκμάθηση εννοιών (μικρό- μεγάλο, πολύ-λίγο, χρώματα, αριθμοί). Για παράδειγμα το παιχνίδι με τα τουβλάκια, η πλαστελίνη, η κατασκευή χειροτεχνιών και η ζωγραφική. Εάν το παιχνίδι έχει υλικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί συμβολικά, το παιδί ενισχύεται στη μίμηση προτύπων, στην ανάπτυξη δεξιοτήτων καθημερινής ζωής και στην ενίσχυση της φαντασίας και της κριτικής σκέψης. Για παράδειγμα οι φιγούρες ζώων, οι κούκλες ή τα αυτοκίνητα.

Όταν το ελεύθερο παιχνίδι είναι συνεργατικό εκπαιδεύει το παιδί σε δεξιότητες όπως το μοίρασμα του παιχνιδιού και το συμβιβασμό σε ιδέες και σε νέους τρόπους χειρισμού του υλικού του παιχνιδιού. Ενισχύει την ευελιξία και δεξιότητες επικοινωνιακού και κοινωνικού χαρακτήρα, όπως το να συζητούν τα παιδιά για το παιχνίδι, να μοιράζονται ιδέες και σκέψεις και να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους ανάλογα με την έκβαση του παιχνιδιού. Ακόμη, το ελεύθερο παιχνίδι μπορεί να δημιουργήσει ανοιχτού τύπου ιδέες παιχνιδιού, με συγκεκριμένους στόχους, όπου τα παιδιά καλούνται να βελτιώσουν δεξιότητες επίλυσης ενός προβλήματος με δημιουργικό τρόπο. Φανταστείτε για παράδειγμα εάν το ελεύθερο παιχνίδι περιλαμβάνει κατασκευή μίας κοινής χειροτεχνίας, τότε τα παιδιά καλούνται σε συνεργασία να δώσουν ιδέες για ένα κοινό στόχο (ενίσχυση ευελιξίας, συμβιβασμού και φαντασίας), να συμφωνήσουν στις ιδέες αυτές (ενίσχυση κατάλληλης επικοινωνίας και κριτικής σκέψης), να μοιραστούν το υλικό (κοινωνικοποίηση, συναισθηματική ωρίμανση), να τροποποιήσουν το υλικό προς όφελος μίας ιδέας (ενίσχυση συμβολικού παιχνιδιού) και να εκτεθούν σε καταστάσεις στις οποίες δεν είχαν πρότερη έκθεση (ενίσχυση συμβιβασμού και διαχείριση συναισθήματος). Το ελεύθερο παιχνίδι συμβάλλει δηλαδή πολύπλευρα στην ανάπτυξη του παιδιού.

Οργανωμένο Παιχνίδι (επιτραπέζιο - κινητικό)

Το παιχνίδι αυτό αναπτύσσεται από τα πέντε έτη του παιδιού και έπειτα. Το παιδί καλείται να ακολουθήσει συγκεκριμένους κανόνες για την επιτυχή έκβαση του παιχνιδιού. Τα οργανωμένα παιχνίδια είναι πάντα ομαδικά και περιλαμβάνουν παιχνίδια επιτραπέζια αλλά κι κινητικά παιχνίδια με κανόνες (πχ. κρυφτό, κυνηγητό, ποδόσφαιρο κ.α.). Βασικοί στόχοι σε αυτά τα παιχνίδια είναι η συντήρηση των επικοινωνιακών δεξιοτήτων που έχει κατακτήσει το παιδί σε μικρότερη ηλικία, αλλά και η κοινωνικοποίηση του παιδιού και η εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες, η τήρηση της σειράς, η τήρηση κανόνων και η ενίσχυση της συνεργασίας και της ομαδικότητας. Μέσα από τα οργανωμένα παιχνίδια πέρα από το ότι το παιδί μαθαίνει να δεσμεύεται και να συμμορφώνεται σε συγκεκριμένους κανόνες, μαθαίνει επίσης να συμπεριφέρεται κατάλληλα προς τους συνομηλίκους.

Στη περίπτωση των παιχνιδιών που οι κανόνες είναι αυθαίρετοι και τα παιδιά θυμούνται τους κανόνες από μνήμης ή δημιουργούν τους δικούς τους κανόνες, δηλαδή στα οργανωμένα κινητικά παιχνίδια (δεν έχουν δηλαδή βιβλίο με οδηγίες όπως συμβαίνει με τα επιτραπέζια παιχνίδια), τα παιδιά καλούνται να συμφωνήσουν μεταξύ τους σε συγκεκριμένους κανόνες και να δεσμευτούν σε συμφωνία μεταξύ τους ότι θα τους ακολουθήσουν. Δίνεται λοιπόν αφορμή για την ηθική ανάπτυξη των παιδιών που δεσμεύονται να ακολουθήσουν και να τηρήσουν τη συμφωνία που έχει τεθεί.

Πιο συγκεκριμένα στο επιτραπέζιο παιχνίδι δίνεται η ευκαιρία στο παιδί να συνεργαστεί με τους συνομηλίκους για τους κανόνες (ενίσχυση συμβιβασμού, έκφρασης, υπεράσπισης των ιδεών εαυτού, συμμόρφωση σε κανόνες), να συζητήσει για αυτούς (ενίσχυση των επικοινωνιακών δεξιοτήτων του παιδιού), να ακολουθήσει τους κανόνες και να τηρήσει τη σειρά του (αναστολή παρορμητικότητας, ενίσχυση αυτοελέγχου), να σχολιάσει με τους συνομηλίκους για το παιχνίδι (επικοινωνία και κοινωνικοποίηση), να διαχειριστεί την ενδεχόμενη ήττα του και να μάθει να δέχεται τη νίκη των άλλων (συμβιβασμός και κατάλληλη διαχείριση συναισθήματος) και να διασκεδάσει με τους φίλους του (κοινωνικοποίηση και συναισθηματική ενίσχυση). Τα πιο γνωστά επιτραπέζια παιχνίδια είναι παιχνίδια με τράπουλα, παιχνίδια με πιόνια ή ζάρι και παιχνίδια γνώσεων.

Στα κινητικά παιχνίδια με κανόνες, προσφέρεται η ανάπτυξη και εκπαίδευση σε δεξιότητες όπως αυτές που αναφέρθηκαν παραπάνω. Επιπλέον, ενισχύονται δεξιότητες που αφορούν την κινητικότητα του σώματος και τον συντονισμό των κινήσεων. Τα κινητικά παιχνίδια αφορούν δεξιότητες συντονισμού χεριών, ποδιών και κινήσεις ματιών. Επιπλέον, το παιδί χρησιμοποιεί όλες τις αισθήσεις του για να ακολουθήσει τους κανόνες, επομένως καλλιεργείται η αντίληψη του χώρου, του σώματος και της κίνησης του σώματος στο χώρο, η αντίληψη των θέσεων των άλλων ατόμων στο χώρο και οι σχέσεις μεταξύ τους. Αναστέλλεται η έντονη κινητικότητα κι παρορμητικότητα και εκτονώνεται η συναισθηματική ένταση. Επειδή τα κινητικά παιχνίδια χρειάζονται συνήθως παραπάνω από μία αίσθηση είναι ευνοϊκά εξίσου στην ανάπτυξη των αισθήσεων των παιδιών και τον συντονισμό αυτών. Δηλαδή ας φανταστούμε ένα κοινό παιχνίδι όπως το κρυφτό. Σε αυτό το παιχνίδι το παιδί καλείται να ακολουθήσει λεκτικές οδηγίες, να συντονίσει το σώμα του στο χώρο χωρίς να είναι ορατός στους άλλους, να ακολουθήσει κανόνες, να κινηθεί γρήγορα κι ευέλικτα, άρα και να χρησιμοποιήσει τις αισθήσεις του, όπως η ακοή ή η όραση προς όφελος αυτών των δεξιοτήτων. Άλλα παραδείγματα τέτοιων παιχνιδιών είναι το κυνηγητό, τα μήλα, το μαντιλάκι, θάλασσα- στεριά κ.α..

Φανταστικό Παιχνίδι - Παιχνίδι Ρόλων

Σε αυτή τη κατηγορία περιλαμβάνονται δραστηριότητες που γίνονται στην ομάδα και περιλαμβάνουν τη σύσταση ενός σεναρίου με βάση το οποίο τα παιδιά υποδύονται ρόλους. Αφορά τα παιδιά χρονολογικής ηλικίας από τα πέντε έτη και παραπάνω. Περιέχει στοιχεία επικοινωνίας, συνεργασίας, αλληλεπίδρασης, ευαισθησίας και συμπάθειας. Τα παιδιά καλλιεργούν την αυτεπίγνωση, γνωρίζουν καλύτερα τα συναισθήματα τους, τα αναπαράγουν ή τα ελέγχουν αντίστοιχα.

Μέσα από την υπόδηση ρόλων, μοιράζονται εμπειρίες και αποκτούν ευαισθησία στις ανάγκες των άλλων και ενσυναισθητική ικανότητα. Είναι το κατάλληλο παιχνίδι για την εκπαίδευση σε δεξιότητες που αφορούν να μπαίνει κανείς στη θέση του άλλου και να συναισθάνεται τους άλλους. Τα παιδιά εξοικειώνονται με έννοιες όπως σεβασμός, φροντίδα και αλληλοβοήθεια. Τα παιχνίδια ρόλων αφορούν επίσης, την αναπαραγωγή και μίμηση μοντέλων από την καθημερινότητα. Σε αυτή τη περίπτωση το φανταστικό παιχνίδι ευνοεί την εκπαίδευση σε δεξιότητες καθημερινής ζωής και την κατάκτηση γνώσης για την επίλυση καθημερινών πρακτικών προβλημάτων (πχ. αναπαραγωγή του μοντέλου «πως ψωνίζω στο σούπερ μάρκετ» ή «τι κάνω όταν πιάνει φωτιά στο σπίτι»).

Το φανταστικό παιχνίδι προσφέρει επιπλέον, ένα ασφαλές περιβάλλον για την ανάπτυξη της φαντασίας και της δημιουργικότητας του παιδιού μέσα από τα σενάρια. Τα παιδιά καλούνται να συνεργαστούν για τη δημιουργία σεναρίου και να μοιράσουν τους ρόλους. Ως συνέπεια αναπτύσσονται δεξιότητες που είδαμε παραπάνω σε σχέση με τον συμβιβασμό στις ιδέες των άλλων και την ενίσχυση της συνεργαστικής στάσης και της ευελιξίας στη σκέψη. Ενισχύεται επιπλέον, η δημιουργική έκφραση και σκέψη που μπορεί να θεωρηθεί απαραίτητη δεξιότητα για την επίλυση προβλημάτων. Όταν για παράδειγμα τα μικρά παιδιά χρησιμοποιούν τη φαντασία τους, είναι πιο δημιουργικά, έχουν καλύτερη επίδοση στις σχολικές εργασίες και αναπτύσσουν μία προσέγγιση επίλυσης προβλημάτων. Τέλος, τα φανταστικά παιχνίδια είναι συχνά μία ευκαιρία, τα περίπλοκα και δύσκολα συναισθήματα των παιδιών να γίνουν διαχειρίσιμα. Δηλαδή τα παιδιά μπορούν να έρθουν σε επαφή με μια πιο αισιόδοξη κατάσταση αυτών των δύσκολων συναισθημάτων και να βρουν λύσεις σε αυτά που τα απασχολούν. Παραδείγματα φανταστικών παιχνιδιών είναι οι κλέφτες και οι αστυνόμοι, δάσκαλος σε σχολική τάξη, πυροσβεστική, πειρατές κ.α..

Ας παίξουμε με τα παιδιά μας!

Είναι πράγματι δύσκολο για ένα γονέα να ισορροπήσει μεταξύ των επαγγελματικών και οικογενειακών υποχρεώσεων και να βρει το κατάλληλο χρόνο να παίξει με το παιδί του. Ωστόσο, όπως είδαμε παραπάνω ο γονέας μπορεί μέσω του παιχνιδιού να φροντίσει για την ανάπτυξη δεξιοτήτων σημαντικές στα πλαίσια του μεγαλώματος ενός παιδιού, καθώς επίσης να βρει χρόνο για την δόμηση της συναισθηματικής σχέσης με το παιδί που είναι απαραίτητος χρόνος τόσο για το γονέα όσο και για το παιδί του. Αναπτύσσονται ισχυροί οικογενειακοί δεσμοί μέσω των παιχνιδιών και οι οικογένειες γίνονται πιο συνεργατικές, υποστηρικτικές, έχουν καλύτερη επικοινωνία και διασκεδάζουν μαζί. Για αυτούς τους λόγους φροντίστε να παίζετε με τα παιδιά σας όσο περισσότερο μπορείτε ή και να δίνεται ευκαιρίες για παιχνίδι με άλλα παιδιά.

Δήμητρα Πατσαούρα, Ψυχολόγος, Msc Ψυχολογία Παιδιού και Εφήβου,

Συστημική - Οικογενειακή Θεραπεύτρια

«Πώς θα μάθω στο παιδί μου να μελετά τα μαθήματά του με αποδοτικό τρόπο; Με τι πρόγραμμα και με ποια σειρά θα πρέπει να μελετά τα μαθήματα της επόμενης μέρας; Πώς να διαβάσει την ιστορία; Πώς θα μειωθεί η χρονική διάρκεια της καθημερινής μελέτης, ώστε να δημιουργείται ελεύθερος χρόνος τόσο για το παιδί όσο και για μένα;». Αυτές είναι μερικές από τις ερωτήσεις που θέτουν συχνά οι γονείς στους εκπαιδευτικούς σχετικά με το επίμαχο ζήτημα της καθημερινής σχολικής μελέτης και προετοιμασίας για την επόμενη μέρα.

Το δομημένο περιβάλλον

Αρχικά, είναι πολύ σημαντικό για κάθε παιδί να έχει μία ρουτίνα, την οποία θα ακολουθεί ως προς την καθημερινή του μελέτη. Θα πρέπει, λοιπόν, να οριστεί και να συμφωνηθεί μία συγκεκριμένη χρονική στιγμή μέσα στην ημέρα, κατά την οποία το παιδί να ξέρει ότι θα ασχοληθεί με τις σχολικές του υποχρεώσεις. Αυτό μπορεί να γίνει με βάση το τι βολεύει κάθε παιδί και κάθε οικογένεια. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιο παιδί να ξεκινήσει τη μελέτη του αμέσως μετά το μεσημεριανό φαγητό. Άλλα παιδιά χρειάζονται λίγη ανάπαυση μετά το φαγητό. Επομένως, οφείλουμε να σεβαστούμε αυτήν την ανάγκη και να αφήσουμε το παιδί να ξεκουραστεί για κάποιον ορισμένο χρόνο (π.χ. μισή ώρα ύπνος/παιχνίδι/χαλάρωση) και, στη συνέχεια, να ορίσουμε την ώρα της μελέτης. Σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να τηρείται μία σταθερή ώρα σε καθημερινή βάση. Επιπλέον, καλό θα είναι να υπάρχει –όσο είναι εφικτό– ένα σταθερό πρόσωπο αναφοράς, στο οποίο το παιδί θα ξέρει ότι μπορεί να απευθυνθεί αν χρειαστεί βοήθεια με τις εργασίες του. Τέλος, είναι σημαντικό να υπάρχει ένας σταθερός, ορισμένος χώρος μελέτης, στον οποίο δεν θα υπάρχουν διασπαστικοί παράγοντες (π.χ. παιχνίδια ή αντικείμενα άσχετα με τη διαδικασία), παρά μόνο όσα αντικείμενα χρειάζονται (ωρολόγιο πρόγραμμα, βιβλία, τετράδια, ορισμένη γραφική ύλη).

Το οπτικοποιημένο πρόγραμμα

Επειδή η ενασχόληση με τις εργασίες της επόμενης ημέρας σίγουρα δεν είναι ευχάριστη για τα περισσότερα παιδιά, καθώς τη θεωρούν μία βαρετή διαδικασία και συνήθως δεν έχουν το εσωτερικό κίνητρο για να ασχοληθούν, καλό θα είναι να φροντίσουμε να την κάνουμε πιο ευχάριστη, χρησιμοποιώντας έναν πιο παιγνιώδη τρόπο, ο οποίος θα τα ελκύει και, σταδιακά, θα τα καταστήσει απολύτως αυτόνομα ως προς την οργάνωση της μελέτης τους. Η οπτικοποίηση του προγράμματος της επόμενης μέρας με χρήση μικρών εικόνων που αντιστοιχούν στο εκάστοτε μάθημα, είναι ένας τέτοιος τρόπος, ο οποίος έχει αποδειχθεί ότι αποδίδει σε παιδιά μη τυπικής αλλά και τυπικής ανάπτυξης. Μπορούμε, λοιπόν, να εκτυπώσουμε, να κόψουμε και να πλαστικοποιήσουμε τις αντίστοιχες εικόνες των βιβλίων του κάθε μαθήματος, αλλά και μερικών ενεργειών όπως η ανάγνωση, η αντιγραφή, αλλά και το διάλειμμα και, χρησιμοποιώντας βέλκρο, να εισάγουμε αυτόν τον τρόπο οργάνωσης στα παιδιά. Είναι σημαντικό, να ξεκαθαρίσουμε στο παιδί πως δικαιούται και πρέπει να κάνει μικρά διαλείμματα (από 30΄΄ έως 1΄) κατά τη διάρκεια της μελέτης του, τα οποία θα έχουν οριστεί και συμφωνηθεί από πριν (π.χ. τοποθετούμε την εικόνα του διαλείμματος μετά την εικόνα μιας εργασίας που ξέρουμε ότι το δυσκολεύει). Τα διαλείμματα αυτά θα πρέπει να γίνονται εντός του χώρου στον οποίο μελετά το παιδί – δεν θα πρέπει, για παράδειγμα, να επιτρέψουμε να δει για λίγο τηλεόραση, παρά μόνο να χαλαρώσει και να εκτονώσει την ενέργειά του.

Εφαρμογή

Το πρώτο βήμα είναι να υπάρχει σε εμφανές σημείο εκτυπωμένο το εβδομαδιαίο ωρολόγιο πρόγραμμα μαθημάτων του παιδιού. Σκοπός είναι να το διδάξουμε να τοποθετεί πάνω στην επιφάνεια εργασίας του μόνον όσα μαθήματα αφορούν στην επόμενη μέρα. Στη συνέχεια, του μαθαίνουμε να τοποθετεί στη μία πλευρά της επιφάνειας εργασίας όλα τα βιβλία και τα τετράδια που χρειάζεται για κάθε μάθημα κατά σειρά δυσκολίας. Θα πρέπει, λοιπόν, να αποφασίσει ποιο μάθημα/εργασία το δυσκολεύει περισσότερο ή του είναι πιο δυσάρεστο (ή/και βαρετό!) και να… ξεκινήσει με αυτό. Αφού τοποθετήσει όλα τα απαραίτητα με αυτήν τη σειρά, θα πρέπει να διδαχθεί να τοποθετεί και τις αντίστοιχες κάρτες στο ταμπλό με το βέλκρο που του έχουμε φτιάξει, φροντίζοντας να τοποθετήσει και τις κάρτες των διαλειμμάτων (έως τρία) ύστερα από τις απαιτητικές εργασίες.

Αφού το παιδί ολοκληρώσει την πρώτη εργασία του, ξεκολλάει την κάρτα από το ταμπλό, τοποθετεί τα βιβλία/τετράδια του μαθήματος στη σχολική τσάντα του, ώστε αυτή να είναι έτοιμη για το επόμενο πρωί και, στη συνέχεια, κάνει το διάλειμμά του με τον τρόπο που έχει συμφωνηθεί. Αυτή η συμφωνία είναι ιδιαίτερα σημαντικό να τηρείται, καθώς είναι πολύ εύκολο για το παιδί να αποσυντονιστεί και να αργήσει να επιστρέψει στη μελέτη του, εάν έχει φύγει εκτός χώρου μελέτης και ασχοληθεί με κάτι άλλο. Αφού τελειώσει το σύντομο διάλειμμα, το παιδί ξεκολλάει και την εικόνα του διαλείμματος και προχωρά στα επόμενα μαθήματα με τον ίδιο τρόπο, ώσπου να ολοκληρώσει τη μελέτη του.

Εάν, εκτός από την οργάνωση της μελέτης, στόχος μας είναι και να μειώσουμε τη χρονική διάρκεια αυτής, τότε συνδυαστικά με το οπτικοποιημένο πρόγραμμα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ένα χρονόμετρο. Παρουσιάζουμε στο παιδί την «πρόκληση» να προσπαθήσει να ολοκληρώσει τη μελέτη του εντός προκαθορισμένου χρονικού περιθωρίου, καταγράφοντας τα σκορ του. Έτσι, θα το αντιμετωπίσει ως παιχνίδι και σύντομα θα διαπιστώσουμε ότι μειώνει αισθητά τον χρόνο ενασχόλησης με τις σχολικές του υποχρεώσεις, ενώ θα εκπλαγεί και το ίδιο με τον ελεύθερο χρόνο για παιχνίδι που θα προκύψει!

Θετική ενίσχυση

Για να ενισχύσουμε το παιδί να χρησιμοποιεί το οπτικοποιημένο πρόγραμμα, να μειώνει τον χρόνο μελέτης του, αλλά και να γίνεται –βαθμιαία– αυτόνομο, μπορούμε να ορίσουμε μία μικρή επιβράβευση κάθε φορά που ολοκληρώνει επιτυχώς την καθημερινή του μελέτη. Η επιβράβευση αυτή θα πρέπει να είναι άμεση και δεν θα πρέπει να αναβάλλεται για αργότερα. Για παράδειγμα, μπορεί να είναι κάποιο αγαπημένο σνακ του παιδιού ή μία βόλτα ή, γενικώς, οτιδήποτε ευχαριστεί το παιδί. Κατά το πρώτο διάστημα εφαρμογής του προγράμματος, η επιβράβευση θα πρέπει να είναι καθημερινή, ενώ όταν παρέλθει κάποια χρονική περίοδος και το παιδί ολοκληρώνει τη μελέτη του αυτόνομα, χωρίς τη δική μας παρέμβαση, η επιβράβευση μπορεί να οριστεί σε εβδομαδιαία βάση. Για παράδειγμα, μπορεί να γίνει συμφωνία πως εάν ολοκληρωθούν επιτυχώς όλες οι μελέτες της εβδομάδας, στο τέλος αυτής το παιδί θα κερδίσει αυτό που έχει ζητήσει.

Η αποδοτική μελέτη

Η οργάνωση της μελέτης και η μείωση της χρονικής διάρκειάς της είναι, ασφαλώς, μερικά από τα ζητούμενα, τα οποία, αν επιτευχθούν, διευκολύνουν και αλλάζουν αισθητά την καθημερινότητα τόσο των παιδιών όσο και των γονέων. Τι γίνεται όμως ποιοτικά; Πώς μπορεί το παιδί να μελετά –με αποδοτικό τρόπο και χωρίς να εξαντλείται– μαθήματα όπως η Ιστορία, η οποία απαιτεί από εκείνο να θυμάται γεγονότα, ονόματα κ.λπ.; Για να το επιτύχουμε αυτό, υπάρχουν πολλές και διαφορετικές στρατηγικές μελέτης, τις οποίες μπορούμε να δοκιμάσουμε με το παιδί είτε ξεχωριστά είτε και συνδυαστικά, ώστε να διαπιστώσουμε τι του ταιριάζει και τι το βοηθά περισσότερο στο να θυμάται. Την ώρα της Ιστορίας, λοιπόν, μπορούμε να παρέμβουμε και να εισάγουμε στο παιδί να δοκιμάσει τα ακόλουθα:

• Υπογράμμιση με κωδικοποιημένα χρώματα αφήνουμε το παιδί να επιλέξει με ποιο χρώμα θέλει να υπογραμμίζει τα ονόματα, με ποιο τις ημερομηνίες, με ποιο τα αίτια κ.ο.κ., ενώ του τονίζουμε ότι τα χρώματα που θα επιλέξει για το καθετί, θα είναι σταθερά. Μπορεί, λοιπόν, να διαβάζει φωναχτά το κείμενο και να υπογραμμίζει τα βασικά σημεία με τα χρώματα που έχει προεπιλέξει. Η στρατηγική αυτή βοηθά στον οπτικό διαχωρισμό και στην απομνημόνευση των πληροφοριών (οπτική μάθηση).
• Γραφή πλαγιότιτλων ή ερωτήσεων δίπλα στις παραγράφους η στρατηγική αυτή μπορεί εύκολα να συνδυαστεί με την υπογράμμιση, καθώς με τη βοήθεια των χρωματισμένων σημείων, το παιδί μπορεί συμπληρωματικά να γράφει μία πρόταση ή μία ερώτηση στην οποία να απαντά η παράγραφος. Έτσι, θα μπορεί εύκολα να ανατρέξει στις πληροφορίες του κειμένου, ρίχνοντας μια γρήγορη ματιά στο περιθώριο της σελίδας και «σκανάροντας» τα χρωματισμένα σημεία.
• Χρήση εκπαιδευτικών βίντεο από το διαδίκτυο τι καλύτερο από την οπτικοποίηση ενός ολόκληρου μαθήματος σε βίντεο με τη χρήση κινουμένων σχεδίων και παράλληλης αφήγησης και δραματοποίησης; Η προσέγγιση αυτή ενθουσιάζει όλα τα παιδιά των πρώτων τάξεων, στις οποίες εισάγεται η Ιστορία (Γ’ και Δ’ Δημοτικού). Με τα εκπαιδευτικά βίντεο οι πληροφορίες εντυπώνονται με τον καλύτερο τρόπο στη μνήμη των παιδιών, ενώ θυμούνται λεπτομέρειες που μας εκπλήσσουν!
• Ακουστική προσέγγιση πολλά παιδιά μαθαίνουν καλύτερα μέσω της ακουστικής μάθησης και για τον λόγο αυτόν προτιμούν να ακούνε το μάθημα σαν παραμύθι. Μπορούμε, λοιπόν, να διαβάσουμε εμείς το μάθημα στο παιδί, φροντίζοντας να αλλάζουμε τον ρυθμό της ανάγνωσης, αλλά και το χρώμα και τον τόνο της φωνής μας, ώστε το παιδί να διαχωρίσει τα σημαντικά από τα λιγότερο σημαντικά, να καταλάβει τη ροή των γεγονότων, αλλά και της καλής ή κακής τους έκβασης.
• Παιχνίδια ρόλων η προσέγγιση αυτή μπορεί να περιλαμβάνει είτε το παιδί στον ρόλο του δασκάλου και εμάς στον ρόλο του μαθητή, είτε τη δραματοποίηση (όπου είναι εφικτό) των γεγονότων του μαθήματος με πρωταγωνιστές το παιδί και εμάς (κιναισθητική μάθηση). Σε κάθε περίπτωση, επειδή το παιδί νιώθει την «ευθύνη» να κατανοήσει τις πληροφορίες που πρέπει είτε να μεταδώσει στον «μαθητή» του, είτε να υποδυθεί, κάνει τη μάθηση παιχνίδι και προσπαθεί να ανταπεξέλθει στην πρόκληση αυτή!

Όταν το παιδί αντιληφθεί ποιος ή/και ποιοι από τους παραπάνω τρόπους το βοηθούν να μελετά αποδοτικά, τότε έχουμε επιτύχει τον στόχο και εκείνο ξέρει τι πρέπει να κάνει και πότε μπορεί να απευθυνθεί σε εμάς για βοήθεια.

Στόχος… η αυτονομία

Όσα αναλύθηκαν παραπάνω είναι πρακτικές και στρατηγικές που στοχεύουν, κυρίως, στο να καταστήσουν το παιδί υπεύθυνο και αυτόνομο με την πάροδο του χρόνου και το πέρασμα σε δυσκολότερες τάξεις και βαθμίδες. Εάν διδάξουμε πρώιμα στο παιδί μας την οργάνωση και την υπευθυνότητα, τότε μελλοντικά θα φροντίζει να μην αμελεί τις υποχρεώσεις του, να τις ολοκληρώνει σε εύλογο χρονικό διάστημα, ενώ, παράλληλα, θα ενισχύεται από την εμπιστοσύνη που θα λαμβάνει τόσο από τους γονείς, όσο και από τους εκπαιδευτικούς του.

Λαγγούση Γεωργία, Ειδική Παιδαγωγός M.ed. – Φιλόλογος

Το διαζύγιο αποτελεί μία δυσάρεστη εμπειρία για όλη την οικογένεια κυρίως όμως για τα παιδιά. Αυτό οδηγεί τους γονείς να βιώνουν μεγάλη αναστολή στο να προχωρήσουν στη διαδικασία του διαζυγίου. Η μεγαλύτερη ωστόσο δυσκολία έρχεται στην διαδικασία ανακοίνωσης στα παιδιά καθώς οι γονείς εκτιμούν πως θα τα επηρεάσει ψυχολογικά σε σημείο που οι ίδιοι δεν θα μπορέσουν να το χειριστούν. «Μήπως είναι αρκετά μικρός για να το διαχειριστεί;», «Μήπως να περιμένουμε να περάσουν οι σχολικές εξετάσεις;».

Είναι σαφές πως τα παιδιά κάθε ηλικιακής ομάδας δυσαρεστούνται στην ιδέα πως οι γονείς δεν θα ζουν πλέον μαζί στο ίδιο σπίτι, με αποτέλεσμα να υπάρξουν αλλαγές στη δική τους ζωή. Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι το παιδί ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα στην οποία ανήκει επηρεάζεται και αντιμετωπίζει το διαζύγιο με διαφορετικό τρόπο.

Πως θα γίνει η ανακοίνωση

• Πριν από την ανακοίνωση πρέπει να έχει αποφασιστεί από κοινού πως θα διαμορφωθεί η ζωή του κάθε γονέα (πχ. πότε θα φύγει από το σπίτι, που θα μένει, την συχνότητα των επισκέψεων κ.α.).
• Η ανακοίνωση πρέπει να γίνεται με την συμμετοχή και των δύο γονέων εξίσου στο σπίτι των παιδιών, ώστε να βρίσκονται στο δικό τους ασφαλή και οικείο χώρο. Είναι σημαντικό να μην γίνεται η ανακοίνωση με τη μορφή λόγου, αλλά συζήτησης των γονέων με τα παιδιά. Η συζήτηση χρειάζεται να διακατέχεται από λογική και να είναι αποφορτισμένη από αρνητικά συναισθήματα και έντονες εκρήξεις. Εάν ο ένας από τους δύο γονείς δεν είναι σε θέση να ελέγξει τον εαυτό του και ενδέχεται να δημιουργήσει εντάσεις ή να αποδώσει κατηγορίες στον ένα σύζυγο καλύτερα ο χωρισμός να ανακοινωθεί από τον έναν από τους δύο γονείς, που είναι πιο ήρεμος.
• Η ανακοίνωση να γίνεται σε όλα τα παιδιά μαζί, διότι συνήθως τα μεγαλύτερα παιδιά αποτελούν στήριγμα για τα μικρότερα αδέρφια. Ωστόσο, κρίνεται σημαντικό περαιτέρω λεπτομέρειες να συζητηθούν με το κάθε παιδί ξεχωριστά ανά ηλικιακή ομάδα.
• Χρονικά είναι σημαντικό να γίνεται η ανακοίνωση αρκετά νωρίτερα από την αποχώρηση του ενός γονέα από το σπίτι. Για την ηλικία κάτω των πέντε ετών, ένα εύλογο χρονικό διάστημα είναι οι δύο εβδομάδες πριν την αποχώρηση. Για την ηλικία των έξι έως και δώδεκα ετών, η ανακοίνωση καλό θα ήταν να γίνει μία με δύο μήνες πριν. Για τις ηλικίες 13 έως 18 ετών, είναι σημαντικό η ανακοίνωση να γίνεται δύο μήνες πριν την αποχώρηση του γονέα. Σε περίπτωση που το παιδί δίνει σχολικές εξετάσεις ή βιώνει κάποια άλλη αγχογόνο κατάσταση, θα ήταν καλό η ανακοίνωση να γίνει μετά το πέρας της διαδικασίας που βιώνει το παιδί.

Προσχολική Ηλικία

Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας αναστατώνονται έντονα, εμφανίζουν ανασφάλεια που οι γονείς δεν θα είναι πλέον μαζί, ενώ ανησυχούν για πράγματα στα οποία μπορεί να μην υπάρχουν σαφείς απαντήσεις.

>3 ετών: Το παιδί αυτής της ηλικίας δεν διαθέτει τη γνωστική ικανότητα να κατανοήσει την έννοια του χωρισμού, τις συνέπειες ή τις ενδεχόμενες αλλαγές που θα προκύψουν. Μία φράση που θα μπορούσε να ειπωθεί στα παιδιά είναι η εξής: « Η μαμά κι ο μπαμπάς πρέπει να μείνουν σε χωριστά σπίτια. Δεν έχεις κάνει κάτι κακό εσύ.». Στόχος είναι να δοθεί στα παιδιά η πληροφορία για την πρακτική αλλαγή (ξεχωριστά σπίτια), αλλά και η απενεχοποίηση του παιδιού ότι δεν φταίει για αυτή την έκβαση.

3-5 ετών: Σε παιδιά αυτής της ηλικίας είναι σημαντικό να αναφέρονται οι αλλαγές στο καθημερινό τους πρόγραμμα, ειδικότερα ως προς τις πρακτικές αλλαγές (πχ. σε ποιο σπίτι θα μένουν, που θα βλέπουν τον γονέα που φεύγει από το σπίτι κ.α.). « Ο μπαμπάς και η μαμά δεν μπορούν να ζουν άλλο στο ίδιο σπίτι και αποφασίσαμε να χωρίσουμε. Δεν φταις εσύ γι’ αυτό.».

Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας κάνουν αρκετές ερωτήσεις προκειμένου να αντιληφτούν την αλλαγή σε μία τέτοια περίπτωση. Είναι σημαντικό οι γονείς να απαντούν σε όλα τα ερωτήματα τους (πχ. « Ποια κουκλάκια θα παίρνω μαζί στο σπίτι του μπαμπά;»). Οι απαντήσεις σε ερωτήσεις πρέπει να είναι απλές, σύντομες και κατανοητές.

Αν δεν μπορείτε να απαντήσετε σε ερωτήσεις, μπορείτε να πείτε: «Δεν ξέρουμε ακόμα, αλλά θα κάνουμε ότι καλύτερο, θα ενημερώνεσαι για όλες τις τυχόν αλλαγές.».

Σχολική ηλικία

Τα παιδιά σχολικής ηλικίας κατανοούν καλύτερα τι σημαίνει διαζύγιο. Ωστόσο υπάρχει κίνδυνος να ενοχοποιήσουν τον εαυτό τους σχετικά με την αιτία του διαζυγίου. Είναι λοιπόν σημαντικό να λένε οι ενήλικες πως οι ίδιοι ευθύνονται για το διαζύγιο. Επιπλέον, τα παιδιά αυτής της ηλικίας βιώνουν αισθήματα εγκατάλειψης, κυρίως από τον γονέα που αποχωρεί από το σπίτι ή και θεωρούν πως οι γονείς θα είναι πάλι μαζί και ο χωρισμός δεν είναι μόνιμο γεγονός.

6-8 ετών: Είναι σημαντικό οι γονείς να ενημερώνουν το παιδί ακριβώς με το τι θα ακολουθήσει. «Αποφασίσαμε να μη μένουμε στο ίδιο σπίτι με τον μπαμπά. Θα πάρουμε διαζύγιο. Ξέρεις τι σημαίνει αυτό; Θα γίνουν τα εξής… Εσύ πως νιώθεις με αυτά;» ή « Θα είναι σαν να μας δύο σπίτια, αλλά δεν θα αλλάξει τίποτε άλλο σημαντικό για σένα. Εμείς θα σε αγαπάμε και θα συνεχίσουμε να σε φροντίζουμε.».

9-12 ετών: Επειδή το παιδί είναι σε μεγαλύτερη ηλικία και ενδέχεται να έχει παρευρεθεί σε πληθώρα περιστατικών που αφορούν μας δύο γονείς είναι σημαντικό οι γονείς να αναλάβουν την ευθύνη και να δώσουν τον λόγο μας ότι το παιδί δεν θα βιώνει πλέον ανάλογες καταστάσεις. Πχ. « Συζητήσαμε και αποφασίσαμε ότι θέλουμε να χωρίσουμε. Σου ζητάμε συγγνώμη για μας καυγάδες μας. Ήμασταν θυμωμένοι. Δεν θα ξανασυμβεί. Από εδώ και έπειτα θα είμαστε πιο ήρεμοι.» ή « Αποφασίσαμε να ζούμε σε διαφορετικά σπίτια, γιατί μας αρέσουν διαφορετικά πράγματα. Θα ζούμε χωριστά για να είμαστε πιο ήρεμοι και να μην υπάρχουν πλέον καυγάδες.».

Εφηβεία

Τα παιδιά που διανύουν την εφηβεία κατανοούν πλήρως τι θα πει διαζύγιο. Ενδεχομένως να έχουν ήδη αντιληφθεί τη προβληματική σχέση των γονέων τους, να δείχνουν ενσυναίσθηση σχετικά με τα αρνητικά συναισθήματα που μπορεί να βιώνουν και να γνωρίζουν πως θα επέλθει ηρεμία κατά την διακοπή της σχέσης των γονέων. Ωστόσο ακόμα και σε αυτή την ηλικία μπορεί ο χωρισμός συναισθηματικά να αποτελεί τραυματικό γεγονός για τα παιδιά.

13-18 ετών: Οι έφηβοι απαιτούν ξεκάθαρες απαντήσεις σχετικά με το ποιος ευθύνεται, ποιος το αποφάσισε, τι ακριβώς συνέβη. Ωστόσο δεν χρειάζεται να γνωρίζουν τον ακριβή λόγο διότι θα στραφούν ενδεχομένως ενάντια του ενός από τους δύο γονείς. Επειδή ο έφηβος έχει δική του ζωή, σε αυτή την περίπτωση κατά τη διάρκεια της συζήτησης χρειάζεται να συνδιαμορφωθεί το νέο πρόγραμμα με τον έφηβο. Πχ. «Αποφασίσαμε να χωρίσουμε. Ο λόγος αφορά εμάς τους δύο. Εμείς προτείνουμε να γίνουν αυτά… Εσύ τι χρειάζεσαι από εμάς;».

Τι είναι σημαντικό να γίνει

• Έκθεση των λόγων για τους οποίους οι γονείς δεν μπορούν πλέον μαζί (να μην γίνεται αναφορά στους ακριβείς λόγους)
• Οι γονείς να εκφράζουν τα συναισθήματά τους σε σχέση με την απόφαση αυτή
• Ενθάρρυνση των παιδιών για έκφραση των δικών τους συναισθημάτων σχετικά με την απόφαση. Ωστόσο αυτό είναι σημαντικό να γίνεται χωρίς πίεση, διότι μπορεί τα παιδιά να χρειάζονται χρόνο και χώρο στην έκφραση των συναισθημάτων και των σκέψεων τους
• Απενεχοποίηση των παιδιών, ειδικότερα της σχολικής ηλικίας
• Ενημέρωση για τις ενδεχόμενες αλλαγές στη καθημερινότητα (ποιος θα μένει που, πόσο συχνά θα βλέπουν τον κάθε γονέα, εάν μπορούν να παίρνουν τηλέφωνο)

Κατευθύνσεις για διαχείριση έπειτα από το διαζύγιο

• Σταθερότητα σε καθημερινές συνήθειες
• Ώρες χαλάρωσης και παιχνιδιού
• Τόνωση της αυτοπεποίθησης
• Συχνή επικοινωνία με τον γονέα που δεν μένει στο σπίτι με το παιδί
• Ενθάρρυνση για έκφραση συναισθημάτων και σκέψεων
• Αν θέλουν να το κρατήσουν μυστικό από τους φίλους τους ή άλλα άτομα, σεβαστείτε την επιθυμία τους και δώστε χώρο να το μοιραστούν τα ίδια τα παιδιά όποτε το επιθυμούν

Εάν εμφανιστούν τα εξής συμπτώματα κρίνεται σημαντικό να απευθυνθείτε σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας:

Προσχολική ηλικία: αλλαγές σε ύπνο και φαγητό, έντονο κλάμα, επιθετικές συμπεριφορές

Σχολική ηλικία: άγχος, ενοχές, αλλαγή στις σχολικές επιδόσεις

Εφηβεία: έντονος θυμός ή επιθετικότητα προς τους γονείς ή και σε άλλα άτομα, έντονο άγχος, αποστασιοποίηση, «κλείσιμο» των συναισθημάτων (πχ. καταθλιπτικά συμπτώματα)

Δήμητρα Πατσαούρα, Ψυχολόγος, Msc Ψυχολογία Παιδιού και Εφήβου,

Συστημική - Οικογενειακή Θεραπεύτρια