Νέα από το Σύμπλευσις

 
 
▼
Κατηγορίες παιχνιδιών και η επίδρασή τους στην ανάπτυξη των παιδιών
 
 
Το παιχνίδι είναι μία φυσική διαδικασία που βοηθά σημαντικά στην ανάπτυξη του παιδιού. Η σχέση παιχνιδιού με παιδί είναι αμφίδρομη, αφού όσο το παιδί παίζει και κατακτά δεξιότητες βελτιώνεται και το παιχνίδι του. Το παιχνίδι είναι το μέσο αλληλεπίδρασης του παιδιού με τους συνομηλίκους, με αποτέλεσμα να ευνοεί τις κοινωνικές δεξιότητες του παιδιού, τη διαμόρφωση φιλίας και τη συντήρηση αυτής. Επιπλέον, το παιδί αναπτύσσεται γνωστικά και συναισθηματικά μέσα από το παιχνίδι. Τα παιχνίδια είναι το μέσο για τη κατάκτηση δεξιοτήτων που θα φανούν χρήσιμες στο παιδί για τη πορεία της ζωής τους, σε σχέση με την αίσθηση του εαυτού και τη δημιουργία ταυτότητας.

Πέρα από τις δεξιότητες που κατακτά το παιδί ανά κατηγορία παιχνιδιού όπως θα δούμε παρακάτω, το παιχνίδι έχει άμεση σύνδεση και με την ομαλή αναπτυξιακή πορεία, σωματικά, κινητικά, γνωστικά και κοινωνικά. Αυτό σημαίνει πως το παιχνίδι δεν αποτελεί μόνο το μέσο κατάκτησης δεξιοτήτων στα παιδιά, αλλά ανάλογα με τον τρόπο που παίζει ένα παιδί αξιολογείται και η πορεία της ανάπτυξής του. Αυτό σημαίνει πως ανάλογα τη χρονολογική ηλικία το παιδί χρειάζεται να έχει κατακτήσει συγκεκριμένα είδη παιχνιδιού, όπως το συμβολικό παιχνίδι, το δυαδικό παιχνίδι (παιχνίδι με δύο άτομα) και το λειτουργικό παιχνίδι (να μπορεί δηλαδή το παιδί να παίζει κατάλληλα).

Οι τέσσερις βασικές κατηγορίες παιχνιδιών που θα αναλυθούν παρακάτω είναι τα εξής:
1. το ελεύθερο παιχνίδι – σε αυτό το παιχνίδι συμπεριλαμβάνεται το κατασκευαστικό και συμβολικό παιχνίδι,
2. το οργανωμένο παιχνίδι (αφορά τα παιχνίδια με κανόνες) και περιλαμβάνει τα επιτραπέζια και τα κινητικά παιχνίδια και
3. το παιχνίδι φαντασίας ή ρόλων.

Ελεύθερο Παιχνίδι (κατασκευαστικό - συμβολικό)
Το ελεύθερο παιχνίδι είναι το εργαλείο μάθησης δεξιοτήτων για τα αρχικά στάδια ανάπτυξης του παιδιού από τη γέννηση του μέχρι και τα οκτώ έτη. Το ελεύθερο παιχνίδι είναι το παιχνίδι που περιλαμβάνει οποιοδήποτε υλικό μπορεί να χρησιμοποιήσει το παιδί για να παίξει. Σε αυτό συμπεριλαμβάνονται το κατασκευαστικό και το συμβολικό παιχνίδι. Δηλαδή για το κατασκευαστικό παιχνίδι δίνονται στο παιδί τουβλάκια, lego ή όποιο υλικό είναι χρήσιμο για να κατασκευάσει κάτι. Για το συμβολικό παιχνίδι δίνονται στο παιδί υλικά που έχουν σχέση με τη καθημερινή ζωή, όπως κούκλες, κουκλάκια, φιγούρες ζώων, μαγειρικά σκεύη, αυτοκινητάκια και γενικά αντικείμενα που προσομοιάζουν στις καθημερινές σκηνές και ερεθίσματα που εκτίθεται το παιδί, όπως κινητό παιχνίδι, ταμειακή μηχανή, μωρό με καροτσάκι κ.α..

Το ελεύθερο παιχνίδι μπορεί να είναι μοναχικό για τις μικρότερες ηλικίες μέχρι και τα τρία έτη, αλλά μπορεί να γίνει συνεργατικό και από αυτό το παιδί κερδίζει πληθώρα δεξιοτήτων. Εάν το παιχνίδι περιλαμβάνει τη κατασκευή έργων ενισχύονται δεξιότητες όπως η αδρή και λεπτή κινητικότητα, καθώς και η εκμάθηση εννοιών (μικρό- μεγάλο, πολύ-λίγο, χρώματα, αριθμοί). Για παράδειγμα το παιχνίδι με τα τουβλάκια, η πλαστελίνη, η κατασκευή χειροτεχνιών και η ζωγραφική. Εάν το παιχνίδι έχει υλικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί συμβολικά, το παιδί ενισχύεται στη μίμηση προτύπων, στην ανάπτυξη δεξιοτήτων καθημερινής ζωής και στην ενίσχυση της φαντασίας και της κριτικής σκέψης. Για παράδειγμα οι φιγούρες ζώων, οι κούκλες ή τα αυτοκίνητα.

Όταν το ελεύθερο παιχνίδι είναι συνεργατικό εκπαιδεύει το παιδί σε δεξιότητες όπως το μοίρασμα του παιχνιδιού και το συμβιβασμό σε ιδέες και σε νέους τρόπους χειρισμού του υλικού του παιχνιδιού. Ενισχύει την ευελιξία και δεξιότητες επικοινωνιακού και κοινωνικού χαρακτήρα, όπως το να συζητούν τα παιδιά για το παιχνίδι, να μοιράζονται ιδέες και σκέψεις και να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους ανάλογα με την έκβαση του παιχνιδιού. Ακόμη, το ελεύθερο παιχνίδι μπορεί να δημιουργήσει ανοιχτού τύπου ιδέες παιχνιδιού, με συγκεκριμένους στόχους, όπου τα παιδιά καλούνται να βελτιώσουν δεξιότητες επίλυσης ενός προβλήματος με δημιουργικό τρόπο. Φανταστείτε για παράδειγμα εάν το ελεύθερο παιχνίδι περιλαμβάνει κατασκευή μίας κοινής χειροτεχνίας, τότε τα παιδιά καλούνται σε συνεργασία να δώσουν ιδέες για ένα κοινό στόχο (ενίσχυση ευελιξίας, συμβιβασμού και φαντασίας), να συμφωνήσουν στις ιδέες αυτές (ενίσχυση κατάλληλης επικοινωνίας και κριτικής σκέψης), να μοιραστούν το υλικό (κοινωνικοποίηση, συναισθηματική ωρίμανση), να τροποποιήσουν το υλικό προς όφελος μίας ιδέας (ενίσχυση συμβολικού παιχνιδιού) και να εκτεθούν σε καταστάσεις στις οποίες δεν είχαν πρότερη έκθεση (ενίσχυση συμβιβασμού και διαχείριση συναισθήματος). Το ελεύθερο παιχνίδι συμβάλλει δηλαδή πολύπλευρα στην ανάπτυξη του παιδιού.

Οργανωμένο Παιχνίδι (επιτραπέζιο - κινητικό)
 Το παιχνίδι αυτό αναπτύσσεται από τα πέντε έτη του παιδιού και έπειτα. Το παιδί καλείται να ακολουθήσει συγκεκριμένους κανόνες για την επιτυχή έκβαση του παιχνιδιού. Τα οργανωμένα παιχνίδια είναι πάντα ομαδικά και περιλαμβάνουν παιχνίδια επιτραπέζια αλλά κι κινητικά παιχνίδια με κανόνες (πχ. κρυφτό, κυνηγητό, ποδόσφαιρο κ.α.). Βασικοί στόχοι σε αυτά τα παιχνίδια είναι η συντήρηση των επικοινωνιακών δεξιοτήτων που έχει κατακτήσει το παιδί σε μικρότερη ηλικία, αλλά και η κοινωνικοποίηση του παιδιού και η εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες, η τήρηση της σειράς, η τήρηση κανόνων και η ενίσχυση της συνεργασίας και της ομαδικότητας. Μέσα από τα οργανωμένα παιχνίδια πέρα από το ότι το παιδί μαθαίνει να δεσμεύεται και να συμμορφώνεται σε συγκεκριμένους κανόνες, μαθαίνει επίσης να συμπεριφέρεται κατάλληλα προς τους συνομηλίκους.

Στη περίπτωση των παιχνιδιών που οι κανόνες είναι αυθαίρετοι και τα παιδιά θυμούνται τους κανόνες από μνήμης ή δημιουργούν τους δικούς τους κανόνες, δηλαδή στα οργανωμένα κινητικά παιχνίδια (δεν έχουν δηλαδή βιβλίο με οδηγίες όπως συμβαίνει με τα επιτραπέζια παιχνίδια), τα παιδιά καλούνται να συμφωνήσουν μεταξύ τους σε συγκεκριμένους κανόνες και να δεσμευτούν σε συμφωνία μεταξύ τους ότι θα τους ακολουθήσουν. Δίνεται λοιπόν αφορμή για την ηθική ανάπτυξη των παιδιών που δεσμεύονται να ακολουθήσουν και να τηρήσουν τη συμφωνία που έχει τεθεί.

Πιο συγκεκριμένα στο επιτραπέζιο παιχνίδι δίνεται η ευκαιρία στο παιδί να συνεργαστεί με τους συνομηλίκους για τους κανόνες (ενίσχυση συμβιβασμού, έκφρασης, υπεράσπισης των ιδεών εαυτού, συμμόρφωση σε κανόνες), να συζητήσει για αυτούς (ενίσχυση των επικοινωνιακών δεξιοτήτων του παιδιού), να ακολουθήσει τους κανόνες και να τηρήσει τη σειρά του (αναστολή παρορμητικότητας, ενίσχυση αυτοελέγχου), να σχολιάσει με τους συνομηλίκους για το παιχνίδι (επικοινωνία και κοινωνικοποίηση), να διαχειριστεί την ενδεχόμενη ήττα του και να μάθει να δέχεται τη νίκη των άλλων (συμβιβασμός και κατάλληλη διαχείριση συναισθήματος) και να διασκεδάσει με τους φίλους του (κοινωνικοποίηση και συναισθηματική ενίσχυση). Τα πιο γνωστά επιτραπέζια παιχνίδια είναι παιχνίδια με τράπουλα, παιχνίδια με πιόνια ή ζάρι και παιχνίδια γνώσεων.

Στα κινητικά παιχνίδια με κανόνες, προσφέρεται η ανάπτυξη και εκπαίδευση σε δεξιότητες όπως αυτές που αναφέρθηκαν παραπάνω. Επιπλέον, ενισχύονται δεξιότητες που αφορούν την κινητικότητα του σώματος και τον συντονισμό των κινήσεων. Τα κινητικά παιχνίδια αφορούν δεξιότητες συντονισμού χεριών, ποδιών και κινήσεις ματιών. Επιπλέον, το παιδί χρησιμοποιεί όλες τις αισθήσεις του για να ακολουθήσει τους κανόνες, επομένως καλλιεργείται η αντίληψη του χώρου, του σώματος και της κίνησης του σώματος στο χώρο, η αντίληψη των θέσεων των άλλων ατόμων στο χώρο και οι σχέσεις μεταξύ τους. Αναστέλλεται η έντονη κινητικότητα κι παρορμητικότητα και εκτονώνεται η συναισθηματική ένταση. Επειδή τα κινητικά παιχνίδια χρειάζονται συνήθως παραπάνω από μία αίσθηση είναι ευνοϊκά εξίσου στην ανάπτυξη των αισθήσεων των παιδιών και τον συντονισμό αυτών. Δηλαδή ας φανταστούμε ένα κοινό παιχνίδι όπως το κρυφτό. Σε αυτό το παιχνίδι το παιδί καλείται να ακολουθήσει λεκτικές οδηγίες, να συντονίσει το σώμα του στο χώρο χωρίς να είναι ορατός στους άλλους, να ακολουθήσει κανόνες, να κινηθεί γρήγορα κι ευέλικτα, άρα και να χρησιμοποιήσει τις αισθήσεις του, όπως η ακοή ή η όραση προς όφελος αυτών των δεξιοτήτων. Άλλα παραδείγματα τέτοιων παιχνιδιών είναι το κυνηγητό, τα μήλα, το μαντιλάκι, θάλασσα- στεριά κ.α..

Φανταστικό Παιχνίδι - Παιχνίδι Ρόλων
 Σε αυτή τη κατηγορία περιλαμβάνονται δραστηριότητες που γίνονται στην ομάδα και περιλαμβάνουν τη σύσταση ενός σεναρίου με βάση το οποίο τα παιδιά υποδύονται ρόλους. Αφορά τα παιδιά χρονολογικής ηλικίας από τα πέντε έτη και παραπάνω. Περιέχει στοιχεία επικοινωνίας, συνεργασίας, αλληλεπίδρασης, ευαισθησίας και συμπάθειας. Τα παιδιά καλλιεργούν την αυτεπίγνωση, γνωρίζουν καλύτερα τα συναισθήματα τους, τα αναπαράγουν ή τα ελέγχουν αντίστοιχα.

Μέσα από την υπόδηση ρόλων, μοιράζονται εμπειρίες και αποκτούν ευαισθησία στις ανάγκες των άλλων και ενσυναισθητική ικανότητα. Είναι το κατάλληλο παιχνίδι για την εκπαίδευση σε δεξιότητες που αφορούν να μπαίνει κανείς στη θέση του άλλου και να συναισθάνεται τους άλλους. Τα παιδιά εξοικειώνονται με έννοιες όπως σεβασμός, φροντίδα και αλληλοβοήθεια. Τα παιχνίδια ρόλων αφορούν επίσης, την αναπαραγωγή και μίμηση μοντέλων από την καθημερινότητα. Σε αυτή τη περίπτωση το φανταστικό παιχνίδι ευνοεί την εκπαίδευση σε δεξιότητες καθημερινής ζωής και την κατάκτηση γνώσης για την επίλυση καθημερινών πρακτικών προβλημάτων (πχ. αναπαραγωγή του μοντέλου «πως ψωνίζω στο σούπερ μάρκετ» ή «τι κάνω όταν πιάνει φωτιά στο σπίτι»).

Το φανταστικό παιχνίδι προσφέρει επιπλέον, ένα ασφαλές περιβάλλον για την ανάπτυξη της φαντασίας και της δημιουργικότητας του παιδιού μέσα από τα σενάρια. Τα παιδιά καλούνται να συνεργαστούν για τη δημιουργία σεναρίου και να μοιράσουν τους ρόλους. Ως συνέπεια αναπτύσσονται δεξιότητες που είδαμε παραπάνω σε σχέση με τον συμβιβασμό στις ιδέες των άλλων και την ενίσχυση της συνεργαστικής στάσης και της ευελιξίας στη σκέψη. Ενισχύεται επιπλέον, η δημιουργική έκφραση και σκέψη που μπορεί να θεωρηθεί απαραίτητη δεξιότητα για την επίλυση προβλημάτων. Όταν για παράδειγμα τα μικρά παιδιά χρησιμοποιούν τη φαντασία τους, είναι πιο δημιουργικά, έχουν καλύτερη επίδοση στις σχολικές εργασίες και αναπτύσσουν μία προσέγγιση επίλυσης προβλημάτων. Τέλος, τα φανταστικά παιχνίδια είναι συχνά μία ευκαιρία, τα περίπλοκα και δύσκολα συναισθήματα των παιδιών να γίνουν διαχειρίσιμα. Δηλαδή τα παιδιά μπορούν να έρθουν σε επαφή με μια πιο αισιόδοξη κατάσταση αυτών των δύσκολων συναισθημάτων και να βρουν λύσεις σε αυτά που τα απασχολούν. Παραδείγματα φανταστικών παιχνιδιών είναι οι κλέφτες και οι αστυνόμοι, δάσκαλος σε σχολική τάξη, πυροσβεστική, πειρατές κ.α..

Ας παίξουμε με τα παιδιά μας!
Είναι πράγματι δύσκολο για ένα γονέα να ισορροπήσει μεταξύ των επαγγελματικών και οικογενειακών υποχρεώσεων και να βρει το κατάλληλο χρόνο να παίξει με το παιδί του. Ωστόσο, όπως είδαμε παραπάνω ο γονέας μπορεί μέσω του παιχνιδιού να φροντίσει για την ανάπτυξη δεξιοτήτων σημαντικές στα πλαίσια του μεγαλώματος ενός παιδιού, καθώς επίσης να βρει χρόνο για την δόμηση της συναισθηματικής σχέσης με το παιδί που είναι απαραίτητος χρόνος τόσο για το γονέα όσο και για το παιδί του. Αναπτύσσονται ισχυροί οικογενειακοί δεσμοί μέσω των παιχνιδιών και οι οικογένειες γίνονται πιο συνεργατικές, υποστηρικτικές, έχουν καλύτερη επικοινωνία και διασκεδάζουν μαζί. Για αυτούς τους λόγους φροντίστε να παίζετε με τα παιδιά σας όσο περισσότερο μπορείτε ή και να δίνεται ευκαιρίες για παιχνίδι με άλλα παιδιά.


Δήμητρα Πατσαούρα, Ψυχολόγος, Msc Ψυχολογία Παιδιού και Εφήβου,
Συστημική - Οικογενειακή Θεραπεύτρια

 
 
 
 
►
Ώρα για μελέτη!
 
►
Διαζύγιο: Πώς να το πω στο παιδί μου ανάλογα με την ηλικία;